Historie van de sjoelbak

Hoe goed ben jij bekend met het typische Nederlandse spel sjoelen? Sjoelen lijkt sterk op het internationale spel Shuffleboard, maar heeft net iets andere regels. In Shuffleboard zelf vind je ook weer verschillende variaties. Wist je dat de term sjoelen oorspronkelijk uit het Fries afkomstig is? Het werkwoord ‘sjoelje’ of ‘sjoele’ betekent slepen, schuifelen, sloffen. Wie schuifelt, tilt zijn voeten niet goed op. Dat is ook precies wat je met de sjoelstenen in kwestie doet: je schuift ze door de bak, waarbij ze over de ondergrond schuren. Voor sjoelen gebruik je een sjoeltafel – een lange speeltafel met opstaande randen aan zijkanten en achterkant. Het uiteinde van het speelbord is verdeeld in een viertal vakjes met scores waar je schijven in moet zien te schuiven. Oorspronkelijk had de sjoelbak nog de naam ‘sjoeltafel’. Dankzij de opstaande randen, in plaats van het gladde bord, is het meer een bak dan tafel geworden.

Populariteit van het spel

Sjoelen is nog altijd een razend populair spel, ook al is het ergens rond 1600 ontstaan. Dat is helemaal niet zo gek, want de meeste traditionele kaartspellen zijn ook al honderden jaren oud. Sjoelen staat met name bekend als een gezelschapsspel, maar wist je dat het ook als officiële sport wordt beoefend? Er zijn reglementen en kampioenschappen voor, zowel op nationaal als internationaal niveau. Bij sjoelen is vastgesteld dat er met 30 houten schijven wordt gespeeld. Iedere speler krijgt drie beurten. In de eerste beurt speel je met alle 30 schuiven en in de overige twee beurten met de schijven die zijn overgebleven. Sjoelstenen die overblijven zijn stenen die niet in een opening terechtgekomen zijn en dus nog geen punten hebben opgeleverd. Voor sjoelen heb je een goede hand-oog coördinatie nodig.

Het ontstaan van sjoelen

Sjoelen is, zoals gezegd, rond 1600 ontstaan. Natuurlijk zat het spel in die tijd wel net iets anders in elkaar. Door de eeuwen heen is het sjoelspel ontstaan zoals we dat vandaag de dag kennen. In de eerste versies van het spel werd gespeeld met knikkers in plaats van platte schijven. Zeelui die het spel speelden, maakten gebruik van munten, die alweer sterk aan schijfjes doen denken. Maar ja, het leven op zee is onstuimig en je duur verdiende munten wil je niet kwijtraken. Er is later voor gekozen van houten schuiven en een bak gebruik te maken. Sinds 1700 werden de eerste draagbare sjoelbakken geproduceerd. In Engeland werd een soortgelijk spel gespeeld, dat de naam “Shove ha’penny” kreeg. Ook hierbij ging het in eerste instantie om het schuiven van munten. Geen zilveren of gouden munten natuurlijk, maar klein kopergeld (pennies). Op de één of andere manier is sjoelen ook in Friesland terechtgekomen. Daar is de huidige naam en huidige manier van spelen ontstaan.

Sjoelen en naamgeving

Sjoelen is een populair gezelschapsspel dat in ieder geval in grote delen van Europa in de één of andere vorm gespeeld wordt. Sjoelen zoals in Nederland vind je over de grenzen niet, maar wel spellen die er sterk op lijken. Zo is de naam sjoelen ook in België bekend. In het Frans staat het spel bekend als ‘Billiard Hollandais’. De meest gebruikte Engelse term is Shuffleboard.

Dit artikel is geschreven aan de hand van een interview met sjoelbak koning.